هدف: دانش بومی را می¬توان هم¬ردیف با فرهنگ مردمان محلی هر منطقه در نظر گرفت؛ به‌طوری‌که این دانش زمان آزموده از طریق ارتباط تنگاتنگ افراد با محیط اطرافشان به‌دست‌آمده است. از زیر شاخه-های دانش بومی می‌توان اتنوبوتانی و اتنوفارماکولوژی را نام برد که گیاهان و عوامل مرتبط با آنان نظیر شناسایی گیاهان، زمان برداشت، خاصیت، شیوه‌ی مصرف و... را مورد بررسی و پژوهش قرار می¬دهند. این دانش تجربی به دلیل نانوشته بودن، در طی نسل‌های مختلف به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه در میان اعضای یک جامعه منتقل می‌شود و امروزه با تغییر در سبک زندگی افراد و مدرنیزاسیون، فوت کهنسالان و خبرگان محلی، عدم علاقه‌مندی نسل جوان به یادگیری دانش سنتی، تحصیلات، ازدواج و مهاجرت، دانش بومی استفاده از گیاهان در معرض فرسایش قرار دارد. یکی از مباحث مهم در حفظ و نشر اطلاعات دانش بومی، میزان تبادلات و ارتباطات اجزای شبکة تشکیل‌دهنده است. ازاین‌رو هدف اصلی از انجام این تحقیق، بررسی اتنوبوتانی و اتنوفارماکولوژی در روستای شاه کوه سفلی (استان گلستان) و نقش شبکه‌های ارتباطی در حفظ و انتقال آن‌ها می‌باشد. جغرافیای تحقیق: مطالعة حاضر، در روستای شاه کوه سفلی واقع در جنوب شرقی استان گلستان انجام شد. خبرگان محلی به روش گلوله‌برفی از میان ساکنان روستا شناسایی شده و تحت عنوان جامعة هدف موردمطالعه قرار می‌گیرند. مواد و روش: جهت دستیابی به اطلاعات مربوط به اتنوبوتانی و اتنوفارماکولوژی، پس از یافتن جامعة هدف و شناسایی منطقة موردمطالعه، لیستی از گیاهان منطقه تهیه و مصاحبه با 50 فرد آگاه و خبرگان محلی به روش آزاد، نیمه‌ساختاریافته و مشاهده مشارکتی انجام شد. محور مصاحبه¬ها شامل شناسایی گیاهان، نام محلی، خاصیت دارویی، اندام مورداستفاده، زمان برداشت، نحوه برداشت، نحوه فراوری، میزان و نحوه مصرف گیاهان بود. پس از طبقه‌بندی داده‌های کیفی، اطلاعات مربوط به اتنوبوتانی، اتنوفارماکولوژی و اتنواکولوژی تجزیه‌وتحلیل شدند. جهت بررسی شبکه¬های انتقال دانش بومی استفاده از گیاهان دارویی، بر اساس خروجی‌های مصاحبة اولیه‌، پرسش‌نامه‌ای ساختار‌مند تهیه گردید. در این مطالعه، شبکة انتقال دانش سنتی، تحت عنوان شبکة یادگیری و یاددهی دانش بیان شد که 138 کنشگر به روش گلوله برفی انتخاب شده و در مصاحبه شرکت نمودند. با توجه به آن‌که انتقال دانش در میان تمامی اهالی روستا دارای الگوی یکسانی نبود و افراد بر اساس شیوه‌ی سکونت، دارای انتخاب‌های متفاوتی بودند، بنابراین کنشگران به 3 گروه ساکنان دائم (P)، ساکنان نیمه دائم (NP) و مهاجرین (I) تقسیم شدند. پس از جمع‌آوری داده‌ها، اطلاعات در نرم‌افزارUCINET که یکی از نرم‌افزارهای تحلیل شبکه‌ای است، فراخوانی شد و شاخص‌های تحلیل شبکه‌ای نظیر مرکزیت درجه، مرکزیت بینابینی و MDSمحاسبه گردید. از نرم افزار NetDrow که یک ابزار گرافیکی بوده و ترسیم شبکه و دیداری نمودن آن را امکان‌پذیر می‌کند، جهت ترسیم گراف‌ها استفاده و پس از ذخیره‌سازی به تحلیل کامل شبکه پرداخته شد. یافته‌ها: در روستای شاه کوه سفلی، 60 گونه‌ی گیاهی متعلق به 28 خانواده گیاهی توسط مردمان منطقه شناسایی شد که خانواده‌های Asteraceae با 12 گونه، Lamiaceae با 6 گونه، Fabaceae، Amaranthaceae، Rosaceae و Apiaceae هرکدام با 4 گونه جزو پرجمعیت‌ترین خانواده گیاهان منطقه‌ی تحت مطالعه می‌باشند. برگ و سپس گل و ساقه‌ی گیاهان بیشترین سهم اندام گیاهی مورد مصرف را به خود اختصاص می‌دهد. ارجح‌ترین شیوه‌ی مصرف سنتی گیاهان جهت درمان بیماری، دم‌کرده و دمنوش و سپس به‌صورت خام و تازه بود و بیشترین میزان استفادة دارویی از گیاهان منطقه جهت درمان مشکلات گوارشی ، سرما خوردگی، سرفه و تب و نیز دیابت بود. علاوه بر آن، بومیان عرصه‌ها را بر اساس شکل ناهمواری‌ها، آفتاب‌گیر و سایه‎گیر بودن، کاربری اراضی، جنس زمین و... و دام‌ها را بر اساس جنسیت، سن، رنگ بدن، شکل گوش، نشانه‌های گوش و... طبقه‌بندی می‌نمودند. همچنین تحلیل شبکة یادگیری دانش نشان داد که افراد فارغ از اینکه عضو چه خانواده‌ای هستند و در چه مکانی سکونت دارند، دارای الگوی یکسانی در انتخاب‌هایشان هستند. بومیان اطلاعات مربوط به دانش سنتی استفاده از گیاهان دارویی را ابتدا از مادر، مادربزرگ و سپس از پدر و مادر‌شوهر می‌آموزند که این امر نشان‌دهندة نقش کلیدی خانواده در یاد‌گیری دانش سنتی فرزندان بوده و مادر انتقال‌دهندة اصلی دانش محسوب می‌شود. در شبکة یاد‌دهی، بیشترین افرادی که توسط کل کنشگران انتخاب شده‌اند به ترتیب شامل فرزند، دوست، همسایه و عروس بوده؛ اما شیوة سکونت در انتخاب آن‌ها تأثیرگذار است؛ این‌گونه که کنشگران انتخاب‌هایشان تنها محدود به اعضای خانواده نیست و دانش بومی به هر دو صورت عمودی و افقی منتقل می‌شود. نتیجه‌گیری: نتایج این بررسی مبین آن است که بومیان منطقه اطلاعات جامعی در خصوص طبیعت پیرامون خود دارند و نه‌تنها گیاهان منطقه را شناخته و از آن به‌عنوان یک منبع دائمی جهت تأمین مایحتاج زندگی خود استفاده می‌نمایند، بلکه به نحو احسن عرصه‌ها را شناخته و دارای دانش ارزشمند و عمیقی در مورد جنبه‌های مختلف سیستم‌های اجتماعی - اکولوژیکی شبانی خود هستند. باتوجه‌به نتایج، انتقال دانش بومی جریانی مثبت محسوب می‌شود. اگرچه به دلیل مهاجرت جوانان و میانسالان به شهر‌های اطراف، انتقال افقی پر‌رنگ‌تر از انتقال عمودی شده است؛ اما انتقال دانش همچنان ادامه دارد. طبق نتایج کسب شده، احتمال دارد در آینده‌ای نه‌چندان دور، به دلیل فوت کهنسالان ساکن در روستا و تغییر شغل جوانان از شبانی به مشاغل پردرآمدتر، انتقال دانش جهتی متفاوت‌تر از جهت یافته‌شده در این پژوهش به خود بگیرد؛ بنابراین می‌توان با شناسایی دقیق انتقال‌دهندگان کلیدی دانش و نیر انتقال دانش به نسل جوان، از نزول انتقال دانش سنتی جلوگیری نمود.